Vài nét về công tác tuyển dụng, bổ nhiệm công chức của Cộng hòa Pháp
Nền công vụ của Cộng hòa Pháp bao gồm 3 nền công vụ: công vụ nhà nước, công vụ y tế và công vụ địa phương. Ở Pháp “khi một người thi đỗ vào công vụ thì trở thành công chức”. Công chức được chia thành ba loại chính là A, B và C. Công chức loại A yêu cầu phải có trình độ đào tạo từ đại học trở lên. Công chức loại B là công chức thực thi nhiệm vụ, có thể tốt nghiệp phổ thông. Công chức loại C là công chức bậc thấp, tối thiểu phải có bằng tốt nghiệp trung cấp. Tổng số công chức của cả 3 nền công vụ là khoảng hơn 5 triệu người, tương đương với 20% dân số trong độ tuổi lao động của Pháp (năm 2008).
Quyền lợi cũng như nghĩa vụ của công chức Pháp được quy định cụ thể trong Nghị định số 83-634 ngày 13/7/1983 và Nghị định số 84-16 ngày 11/01/1984. Theo đó, công chức thuộc một trong ba nền công vụ được coi là một chức nghiệp và được bảo hộ trong suốt cuộc đời bởi những quy chế chung và riêng tùy thuộc vào vị trí việc làm được đảm nhiệm, rất khó có thể bắt công chức thôi việc ngoại trừ trường hợp vi phạm một số điều thực sự nghiêm trọng.
I. Tuyển dụng công chức
Việc tuyển dụng nhân sự cho hầu hết các vị trí trong bộ máy quản lý nhà nước tại Pháp được quy định trong Nghị định số 2007-196 ngày 13/01/2007 về việc tuyển dụng công chức cho cả 3 nền công vụ. Theo đó, việc tuyển dụng công chức cho cả 3 hệ thống công vụ của Pháp đều được tuyển dụng theo các cách sau : Tuyển dụng cạnh tranh, tuyển dụng trong nội bộ, tuyển dụng theo chế độ hợp đồng và tuyển thẳng không qua thi tuyển.
Việc tuyển dụng theo 4 hình thức – tuyển dụng cạnh tranh, tuyển dụng nội bộ, tuyển dụng theo chế độ hợp đồng, tuyển dụng không qua thi tuyển – tồn tại xuyên suốt hệ thống hành chính nhà nước; từ việc tuyển chọn nhân sự vào một ngành, nghề thuộc một ngạch bậc cho đến việc chuyển ngạch hay bổ sung các vị trí còn trống…
a. Tuyển dụng cạnh tranh
Tuyển dụng theo cách này được dành cho những đối tượng có trình độ nhất định (đã có bằng tốt nghiệp chứng nhận trình độ nhất định) hoặc đã hoàn thành một nghiên cứu nhất định.
Yêu cầu về bằng cấp hoặc trình độ học vấn rất đa dạng tùy theo vị trí việc làm hay mục tiêu nghề nghiệp nói chung. Thông thường như sau:
- Tuyển dụng Ngạch A yêu cầu tối thiểu phải có bằng tốt nghiệp đại học.
- Tuyển dụng Ngạch B yêu cầu tối thiểu phải có bằng tốt nghiệp phổ thông trung học.
- Tuyển dụng Ngạch C yêu cầu tối thiểu phải có bằng tốt nghiệp trung cấp.
b. Tuyển dụng nội bộ
Tuyển dụng nội bộ là hình thức tuyển dụng được dành riêng cho thí sinh đã và đang tham gia công tác trong hệ thống hành chính công và phải đáp ứng đầy đủ các điều kiện về thâm niên tùy theo vị trí mà thí sinh đăng ký thi tuyển. Trên thực tế đòi hỏi rất nhiều loại điều kiện tuyển dụng khác nhau, một vài kỳ thi tuyển nội bộ được dành cho tất cả các loại công chức và nhân viên hợp đồng, mội vài kỳ thi nội bộ khác thì quy định đối tượng dự thi một cách cụ thể như là đòi hỏi thí sinh phải đang giữ một ngạch bậc nhất định mới có quyền được đăng ký dự thi.
Phần lớn các kỳ thi tuyển nội bộ không đặt ra yêu cầu về bằng cấp và tuổi khi đăng ký dự thi nhưng cũng có những kỳ thi lại yêu cầu về bằng cấp phù hợp (thi tuyển nội bộ dành cho ngành giáo dục). Yêu cầu về giới hạn tuổi khi đăng ký dự thi hoàn toàn bị xóa bỏ trong tuyển dụng nội bộ.
c. Tuyển dụng theo chế độ hợp đồng
Người được tuyển dụng theo cách này sẽ không được coi là công chức mặc dù có thể được tuyển vào vị trí cấp trưởng phòng nhưng vẫn là nhân viên hợp đồng. Luật số 2012-347 ngày 12/3/2012 quy định về tuyển dụng nhân viên hợp đồng và thay đổi các điều kiện tuyển dụng nhân viên hợp đồng. Nhân viên hợp đồng được chia làm 2 loại ngắn hạn và dài hạn (hay còn gọi là vô thời hạn).
d. Tuyển thẳng không qua thi tuyển
Việc tuyển dụng theo phương pháp này được công khai trên các phương tiện thông tin đại chúng 15 ngày trước khi hết hạn nộp hồ sơ. Trên thông báo tuyển dụng phải được ghi rõ số lượng vị trí tuyển dụng, ngày dự kiến tuyển dụng, tên và địa chỉ người chiu trách nhiệm nhận hồ sơ tuyển dụng, hạn nộp hồ sơ tuyển dụng. Tuyển thẳng ở đây không có nghĩa sẽ là công chức luôn mà còn tùy thuộc vào các điều kiện khác nhau và được phân loại như sau:
Loại 1: tuyển thẳng theo Luật số 2007-148 ngày 02/01/2007 sửa đổi bổ sung Điều 22 của Luật số 84-16 ngày 11/01/1984 quy định việc tuyển thẳng đối với công chức ngạch C. Các việc làm liên quan đến ngạch C bao gồm: trợ lý hành chính, nhân viên lễ tân, các trợ lý kỹ thuật, công nhân, lái xe.
Điều kiện tuyển dụng bao gồm:
+ Phải là người có quốc tịch tại nơi mình ứng tuyển hoặc của một quốc gia thành viên ký cùng hiệp ước;
+ Hiểu biết về luật dân sự;
+ Không có có tiền án, tiền sự;
+ Từ đủ tuổi thành niên trở lên;
+ Đáp ứng các điều kiện về sức khỏe để làm việc.
Loại 2: Tuyển dụng dựa trên kinh nghiệm và học vấn để tuyển công chức vào nền công vụ địa phương và nền công vụ y tế. Tuyển dụng theo cách này chỉ áp dụng cho ngạch C, dành cho những người từ 16 đến dưới 26 tuổi; đây là một loại hợp đồng vừa học vừa làm kéo dài từ 1 đến 2 năm, sau thời gian đó sẽ đánh giá xem có đủ điều kiện để trở thành công chức hay không. Việc tuyển dụng theo cách này thông thường được thông qua Văn phòng Quản lý việc làm của vùng.
Loại 3: Việc làm dành riêng cho đối tượng ưu tiên; Luật số 2008-492 ngày 26/5/2008 quy định các đối tượng được ưu tiên bao gồm: người được hưởng trợ cấp chiến tranh dân sự, quân sự và con cái của họ cũng như những người có huyết thống liền kề sống cùng với người được hưởng trợ cấp; trẻ mồ côi và những trẻ em là con em của những người tị nạn chiến tranh; quân nhân đang tại ngũ hoặc xuất ngũ từ dưới 3 năm. Các đối tượng ưu tiên này được phép tuyển dụng vào trong ngạch B và C của cả 3 nền công vụ; tuy nhiên vẫn có những điều kiện riêng dành cho một số vị trí đặc thù. Riêng đối với quân nhân đang tại ngũ thì phải đủ 4 năm phục vụ trong quân ngũ mới được tham gia tuyển dụng.
II. Tuyển dụng, bổ nhiệm đối với cán bộ cấp cao
1. Cán bộ quản lý, điều hành cấp Vụ
Trên thực tế không có định nghĩa chính xác về nhóm cán bộ cấp cao mà chúng ta chỉ có thể hiểu một cách đơn giản đó là những tập hợp của các vị trí việc làm vượt ra ngoài ngạch A (có thể gọi là A+ hay A’ hay A++).
Các yếu tố đặc trưng cho các vị trí việc làm này là:
• Đây được coi là các vị trí việc làm mang tính chính trị.
• Họ được bổ nhiệm theo Quyết định của Tổng thống nước Cộng hòa Pháp và của các Bộ trưởng.
• Có thể bổ nhiệm những người là công chức hoặc không là công chức (vì tuyển dụng theo phương thức cạnh tranh).
• Việc bổ nhiệm vào các vị trí việc làm này có thể bị hủy bỏ dù họ có phải là công chức hay không.
Nghị định số 85-779 ngày 24/7/1985 hướng dẫn áp dụng Điều 25 của Luật số 84-16 ngày 11/01/1984 quy định về vị trí việc làm cấp cao và việc bổ nhiệm, miễn nhiệm đối với các vị trí này. Theo đó các vị trí việc làm được coi là cấp cao bao gồm:
- Trong khu vực hành chính:
+ Chủ tịch Uỷ ban hành chính, Bí thư, Phó Bí thư đại điện cho đảng cầm quyền ở cấp tỉnh, các Tổng Thư ký các Văn phòng thuộc trung ương dưới quyền Bộ trưởng.
+ Tổng Giám đốc điều hành và Giám đốc hành chính thuộc các cơ quan trung ương.
- Dưới quyền của Thủ tướng Chính phủ:
+ Tổng thư ký Chính phủ,
+ Tổng thư ký của Bộ Quốc phòng và An ninh quốc gia.
+ Đại biểu liên Bộ.
- Trong Bộ Ngoại giao:
+ Tổng Lãnh sự quán
- Trong Bộ Nội vụ và cơ quan phân cấp:
+ Cán bộ đại diện chính phủ ở địa phương,
+ Chánh Thanh tra,
+ Cục trưởng và Chánh thanh tra của Cục Cảnh sát Quốc gia.
- Trong Bộ Giáo dục:
+ Giám đốc các Học viện.
- Trong Bộ Kinh tế, Tài chính và Công nghiệp:
+ Chánh Thanh tra tài chính.
Việc bổ nhiệm vào các vị trí này được công bố theo Quyết định của Tổng thống nước Cộng hòa Pháp và của các Bộ trưởng. Quyết định bổ nhiệm ghi rõ vị trí và thời gian bổ nhiệm cũng như hiệu lực thi hành của Quyết định (thông thường là bổ nhiệm trong vòng 3 năm).
Ba tháng trước khi kết thúc thời gian bổ nhiệm, cán bộ cấp cao này có thể nộp hồ sơ dự tuyển để được tái bổ nhiệm (trong trường hợp có thể). Nếu được tái bổ nhiệm thì Quyết định tái bổ nhiệm phải được công bố 2 tháng trước khi Quyết định bổ nhiệm cũ hết hiệu lực, tổng thời gian làm việc của cả hai lần bổ nhiệm và tái bổ nhiệm không được vượt quá 6 năm. Với những đặc điểm như trên nên thời gian bổ nhiệm vào một trong các vị trí này không được tính vào thâm niên.
Nghị định số 2008-15 ngày 04/01/2008 quy định về luân chuyển và chuyển ngạch cán bộ được tuyển dụng từ Trường Hành chính Quốc gia (ENA). Theo đó những người được tuyển dụng thông qua con đường này phải buộc luân chuyển 2 đến 3 năm, giai đoạn luân chuyển này là luân chuyển bắt buộc trên con đường thăng tiến sự nghiệp sau này.
Việc tuyển dụng cho các vị trí quản lý cấp cao thông thường được lấy từ Ngạch A – ngạch cao cấp – (phần lớn những người được đảm nhận vị trí này đều tốt nghiệp từ Trường ENA, nhưng cũng có những người dựa vào thâm niên công tác và thông qua thi tuyển nội bộ để thi tuyển vào các vị trí này). Tuy nhiên việc thi tuyển nội bộ cho các vị trí này được quy định rất chặt chẽ và yêu cầu cao về bằng cấp cũng như các khả năng khác nhau.
Nghị định số 2008-382 ngày 21/4/2008 quy định về công việc của các chuyên gia có trình độ cao. Theo đó các chuyên gia có trình độ cao thực hiện các nhiệm vụ tư vấn, kiểm toán hoặc hòa giải đòi hỏi kinh nghiệm đa dạng và năng lực phân tích cũng như khả năng đề xuất cao. Các chuyên gia có trình độ cao này được đặt ngang hàng (xét theo vị trí việc làm) với các Tổng thư ký cấp Bộ hoặc các thành viên trực thuộc Thủ tướng Chính phủ, các Tổng giám đốc điều hành, các trưởng một bộ phận hành chính thuộc trung ương, các đại diện của Chính phủ ở địa phương (tương đương chủ tịch UBND cấp tỉnh), cấp trưởng các bộ phận phân cấp hay các giám đốc cơ sở mang tính hành chính nhà nước
2. Cán bộ quản lý cấp phòng
Việc tuyển dụng và bổ nhiệm cán bộ quản lý cấp phòng được thực hiện theo phương thức cạnh tranh công khai bao gồm:
+ Cạnh tranh nội bộ: đây là hình thức tuyển dụng rất mở dành cho tất cả những người đang là công chức có cùng vị trí việc làm từ các Bộ, các cơ sở hành chính nhà nước khác nhau thuộc ngạch A hay những sinh viên của các trường hành chính sau khi đã hoàn thành xong thời gian thực tập hay thử việc đều có thể tham gia ứng tuyển.
+ Cạnh tranh bên ngoài: đối tượng của hình thức tuyển dụng này là những người không nằm trong khối nhà nước, họ có thể là doanh nhân, những người đang tham gia công tác trong khối tư nhân nhưng đáp ứng đủ các điều kiện tuyển dụng về bằng cấp, về kinh nghiệm nghề nghiệp…
Cán bộ được bổ nhiệm vào vị trí này có thể là công chức (nếu là công chức được bổ nhiệm thì phải thuộc ngạch A); hay nhân viên hợp đồng (sẽ được tuyển dụng và bổ nhiệm trong trường hợp không tuyển được công chức ngạch A phù hợp với yêu cầu). Trong trường hợp này nhân viên hợp đồng sẽ được bổ nhiệm với nhiệm kỳ 3 năm và có thể sẽ được tái bổ nhiệm nếu vẫn chưa tuyển được người thích hợp hơn, tổng thời gian tái bổ nhiệm và bổ nhiệm không được quá 6 năm làm việc và nhân viên hợp đồng không được hưởng đầy đủ các chế độ như công chức nhưng có thể được hưởng lương cao hơn. Mặt khác nhân viên hợp đồng sau khi được bổ nhiệm có quyền thi tuyển để trở thành công chức thuộc ngạch A thông qua kỳ thi tuyển của một trong số các trường đào tạo chuyên môn thuộc Trường ENA. Từ đó có thể thấy được ENA là một trường chuyên đào tạo ra các công chức ngạch A và sau thời gian luân chuyển bắt buộc 2 đến 3 năm (luân chuyển sự nghiệp) thì công chức ngạch A có thể sẽ thăng tiến lên vị trí cao hơn là các vị trí mang tính chính trị.
Nghị định số 2012-32 ngày 9/01/2012 quy định các điều kiện bổ nhiệm và thăng tiến trong nghề nghiệp của trưởng phòng và phó giám đốc điều hành thuộc các cơ quan hành chính Trung ương, các phòng ban thuộc Chính phủ, các cơ quan hành chính nhà nước. Để được bổ nhiệm vào các vị trí việc làm này, người được bổ nhiệm phải chứng minh thời gian công tác tối thiểu là 1 năm trong một lĩnh vực ngành nghề phù hợp tương ứng với vị trí bổ nhiệm hoặc trong ngành pháp lý, ngành hành chính./.
Nguyễn Việt Hà
Viện Khoa học tổ chức nhà nước, Bộ Nội vụ
Tài liệu tham khảo:
http://www.fonction-publique.gouv.fr/fonction-publique-1096
